Aktualności

80 lat Nowej Europy i Nowej Polski – 80 lat ogłoszenia Protokołu Poczdamskiego

Jerzy Krajewski

2 sierpnia 1945 roku w Poczdamie został ogłoszony Protokół Poczdamski, zapis uzgodnień przywódców trzech zwycięskich mocarstw Clement Attlee, premiera Wielkiej Brytanii,  Harrego Trumana, prezydenta USA i Józefa Stalina, Przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych ZSRR.  Ustanowił on nowy porządek w Europie, nowe granice, dał początek Nowej Europie i Nowej Polsce, które trwają do dziś.  

Protokół Poczdamski nie był traktatem międzynarodowym, lecz wyrazem woli zwycięskich mocarstw. Był pokazem ich potęgi i siły. Opisane został w nim wytyczne, co do działań zwycięzców w powojennej Europie.

Sztuczna inteligencja Grok wyjaśniła: Na Konferencji Poczdamskiej, która odbyła się od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 roku, przedstawiciele Niemiec nie zostali wysłuchani. Konferencja była spotkaniem przywódców trzech głównych mocarstw alianckich – Związku Radzieckiego (Józef Stalin), Stanów Zjednoczonych (Harry Truman) i Wielkiej Brytanii (Winston Churchill, a później Clement Attlee) – w celu omówienia powojennego porządku w Europie i świecie, w tym losu pokonanych Niemiec.Niemcy, jako kraj pokonany w II wojnie światowej, nie miały reprezentacji na konferencji. Ich terytorium było już podzielone na cztery strefy okupacyjne (amerykańską, brytyjską, francuską i radziecką), a decyzje dotyczące Niemiec, takie jak demilitaryzacja, denazyfikacja, reparacje czy granice, były podejmowane przez aliantów bez udziału niemieckich przedstawicieli. Konferencja Poczdamska skupiła się na ustaleniu zasad zarządzania pokonanymi Niemcami, w tym na podziale administracyjnym i karaniu zbrodniarzy wojennych, ale Niemcy nie miały głosu w tych negocjacjach.
Francja, mimo że była jednym z czterech mocarstw okupujących Niemcy, nie miała oficjalnej delegacji na konferencji, choć jej interesy były częściowo reprezentowane przez Wielką Brytanię i USA. Inne kraje, takie jak pokonane Niemcy, Włochy czy Japonia, nie miały reprezentacji ani możliwości zabrania głosu. Państwa alianckie spoza wielkiej trójki, jak np. Chiny czy mniejsze kraje europejskie, również nie uczestniczyły bezpośrednio w obradach.
W szczególnych przypadkach, takich jak Polska, poruszano kwestie konkretnych państw, ale było to wynikiem inicjatywy mocarstw (zwłaszcza ZSRR w przypadku Polski) lub ich strategicznych interesów, a nie formalnego zaproszenia innych delegacji.

Na Konferencji Poczdamskiej  obecna była polska delegacja reprezentująca Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. W jej skład wchodzili m.in. Bolesław Bierut, Edward Osóbka-Morawski, Stanisław Mikołajczyk, Stanisław Grabski, Wincenty Rzymowski, Zygmunt Modzelewski oraz Michał Rola-Żymierski.

Stanisław Mikołajczyk, jako wicepremier, odegrał istotną rolę, przedstawiając stanowisko Polski w sprawie zachodniej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. W swoim przemówieniu argumentował, że przesunięcie granicy na te rzeki osłabi potencjał militarny i przemysłowy Niemiec, zapobiegając przyszłemu imperializmowi, a jednocześnie zapewni Polsce bezpieczeństwo i możliwość odbudowy po zniszczeniach wojennych. Dodatkowo, 28 lipca 1945 roku polska delegacja przekazała memorandum, w tym list Stanisława Grabskiego, popierające te propozycje graniczne. Ostatecznie, 31 lipca 1945 roku wielkie mocarstwa zgodziły się na polską administrację nad terytoriami na wschód od linii Odra–Nysa Łużycka, co potwierdzono w komunikacie z 2 sierpnia 1945 roku.

Protokół Poczdamski, będący wynikiem Konferencji Poczdamskiej zawierał kluczowe postanowienia dotyczące powojennego porządku świata, zwłaszcza w odniesieniu do Niemiec i Europy. Poniżej  główne ustalenia w zwięzłej formie:

  1. Podział i okupacja Niemiec:
    • Niemcy zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne kontrolowane przez ZSRR, USA, Wielką Brytanię i Francję.
    • Berlin, znajdujący się w radzieckiej strefie, również podzielono na cztery sektory.
    • Utworzono Sojuszniczą Radę Kontroli do zarządzania okupowanymi Niemcami.
  2. Demilitaryzacja i denazyfikacja:
    • Całkowita demilitaryzacja Niemiec – likwidacja armii, przemysłu zbrojeniowego i fortyfikacji.
    • Denazyfikacja: usunięcie nazistowskich struktur, osądzenie zbrodniarzy wojennych (przygotowanie do procesów norymberskich) oraz eliminacja wpływów nazistowskich w społeczeństwie.
  3. Reparacje wojenne:
    • Niemcy miały wypłacić reparacje na rzecz aliantów, głównie ZSRR, który poniósł największe straty.
    • Reparacje miały być pobierane w formie demontażu przemysłu, towarów i siły roboczej, głównie ze strefy radzieckiej, choć każda strefa okupacyjna miała własne ustalenia.
  4. Granice Polski:
    • Ustalono tymczasową administrację Polski nad terytoriami na wschód od linii Odry i Nysy Łużyckiej (Śląsk, Pomorze, część Prus Wschodnich) do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia na konferencji pokojowej.
    • Potwierdzono przesunięcie granic Polski na zachód kosztem Niemiec, przy jednoczesnej utracie Kresów Wschodnich na rzecz ZSRR.
  5. Wysiedlenia ludności niemieckiej:
    • Zdecydowano o „uporządkowanym i humanitarnym” przesiedleniu ludności niemieckiej z Polski, Czechosłowacji i Węgier do Niemiec, co w praktyce oznaczało masowe wysiedlenia.
  6. Powojenny porządek międzynarodowy:
    • Potwierdzono zasady Karty Atlantyckiej i utworzenie Organizacji Narodów Zjednoczonych jako forum współpracy międzynarodowej.
    • Ustalono zasady tymczasowego zarządzania Austrią, również podzieloną na cztery strefy okupacyjne.
  7. Japonia:
    • Potwierdzono żądanie bezwarunkowej kapitulacji Japonii (Deklaracja Poczdamska z 26 lipca 1945), zapowiadając jej demilitaryzację i demokratyzację po kapitulacji.
  8. Rada Ministrów Spraw Zagranicznych:
    • Utworzono Radę Ministrów Spraw Zagranicznych (ZSRR, USA, Wielka Brytania, Francja, Chiny) do przygotowania traktatów pokojowych i dalszych negocjacji powojennych.
  9. Inne kwestie:
    • Omówiono zarządzanie terytoriami wyzwolonymi, w tym kwestię rządów w krajach Europy Wschodniej (np. Polska, Rumunia), choć wpływy ZSRR w regionie budziły kontrowersje.
    • Ustalono zasady ścigania zbrodniarzy wojennych i odbudowy gospodarek zniszczonych wojną.

Protokół Poczdamski nie był formalnym traktatem, lecz zbiorem porozumień, które miały być podstawą do przyszłych traktatów pokojowych. W praktyce wiele postanowień, zwłaszcza dotyczących Niemiec i Polski, było źródłem dalszych napięć między Wschodem a Zachodem, zapowiadając zimną wojnę.

Protokół Poczdamski był epokowym dokumentem. Potwierdził klęskę Niemiec, które straciły tereny zdobywane przez tysiąc lat. Niemcy  zostali wypędzeni z ziem, które zasiedlali przez tysiąc lat. Przesuwał granicę Słowiańszczyzny daleko na zachód, na Odrę i Nysą Łużycką. Zbudował Nową Polskę w nowych granicach.
Redakcja Magazynu Przedsiębiorców „Europejska Firma” zdecydowała uczcić to epokowe wydarzenie. Zaprasza na spotkanie z okazji 80. rocznicy ogłoszenia Protokołu Poczdamskiego do Bistro Trojka w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie 2 sierpnia 2025. Początek o godzinie 17. W spotkaniu ma wziąć udział attaché Ambasady Federacji Rosyjskiej w Rzeczypospolitej Polskiej Pana Denis Matyukhin.
Udział w spotkaniu jest bezpłatny. Trzeba jednak zgłosić udział w spotkaniu mailem do 31 lipca 2025 r. pod adres jerzy.krajewski@europejskafirma.pl.

W odpowiedzi wyślemy bilet wstępu na spotkanie. Tylko osoby z biletami wstępu będą mogły wziąć udział w spotkaniu.

Autor: Jerzy Krajewski